|
|
 |
|
|
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
 |
| Wykres 7 |
 |
| Wykres 8 |
 |
| Wykres 9 |
Sytuacja uległa bardzo wyraźnej zmianie w fazie B2b: obserwacja wykresu 7 wskazuje na zdecydowanie częstsze niż poprzednio, wyraźne zróżnicowanie długości grotów w parach. Przypadki mieszczące się w pierwszym przedziale klasowym stanowią w tym okresie mniejszość, w porównaniu z pozostałymi wynikami. Świadczy to zapewne o postępującej dyferencjacji funkcji broni drzewcowej: w miejsce broni uniwersalnej, o dwojakim zastosowaniu, bardzo istotną rolę odgrywać zaczęła broń silniej zdeterminowana funkcjonalnie - włócznia i oszczep. Należy przy tym pamiętać, że zjawisko to osiągało większe rozmiary, bowiem na wykresie nie uwzględniono par grotów, z których jeden był zaopatrzony w zadziory (nie jest to zjawisko tak częste, jak poprzednio, ale nadal istotne - cf. wykres 4).
W fazie B2/C1 groty występujące parami w wyposażeniu grobowym różniły się długością raczej nieznacznie, zbliżając się pod tym względem bardziej do wyników uzyskanych dla fazy B2a, niż B2b (wykres 8). Może to wskazywać na stopniowe odchodzenie od stosowania wyspecjalizowanej broni (oszczepy i włócznie) kosztem zwiększenia frekwencji broni o dwojakim zastosowaniu (wskazuje na to również rzadkość występowania grotów z zadziorami w wyposażeniu pochówków, cf: wykres 4).
Wykres 9 wskazuje, że w późnym odcinku fazy C1a i w fazie C1b nie występowały już pary grotów diametralnie różniących się długością. Wszystkie znaczące różnice mieściły się na takim samym poziomie, jak w poprzednim okresie: dominowały pary okuć o zbliżonej długości. Tendencja ta, widoczna już w fazie poprzedniej, jest najprawdopodobniej wyrazem zaniku zróżnicowania na oszczep i włócznię, odgrywającego tak istotne znaczenie w fazie B2b. Przemawia za tym również zanik grotów z zadziorami w wyposażeniu grobowym (następuje on jeszcze przed końcem fazy C1a (Kaczanowski 1995: 39, pl. XXI)) oraz rzadsze występowanie par oszczepów w zespołach grobowych (cf. wykres 2).
W przypadku faz C2-D nie ma możliwości wnioskowania w oparciu o zróżnicowane rozmiary par grotów współwystępujących w zespołach grobowych, ponieważ nie zarejestrowano ani jednego przypadku obecności więcej niż jednego grotu w obiekcie.
Przedstawiona wyżej dominacja w wyposażeniu grobów z okresu wpływów rzymskich broni drzewcowej o uniwersalnym zastosowaniu zdaje się odpowiadać zjawisku występującemu w realnym uzbrojeniu, znajduje bowiem odzwierciedlenie w informacji, zamieszczonej w Germanii Tacyta.[11] Tacyt przekazuje informację, że bronią używaną przez Germanów była hasta (rzymskie określenie broni drzewcowej) o wąskim i krótkim żelazie (chodzi tu o grot), określana jako framea, nadająca się zarówno do kolnej walki z bliska, jak i do rzutu (Tac. Germ. 6, 1: "używają hasta, albo w ich języku framea o wąskim i krótkim żelazie, lecz tak ostrym i zdatnym do użytku, że tą samą bronią, w zależności od okoliczności, walczą z bliska i z daleka"; "hastas vel ipsorum vocabulo frameas gerunt angusto et brevi ferro, sed ita acri et ad usum habili, ut eodem telo, prout ratio poscit, vel comminus vel eminus pugnent").[12] Należy zaznaczyć, że jednocześnie Tacyt różnicował uzbrojenie germańskich wojowników konnych, wyposażonych w tarczę i framea oraz pieszych, posiadających dodatkowo missilia (pociski), które były przez każdego z nich miotane w większych ilościach (Tac. Germ. 6, 1 : "jeździec zadowala się tarczą i frameą, a piechurzy dodatkowo rzucają missilia, każdy wiele, ciskają je w niezmierzoną dal"; "et eques quidem scuto frameaque contentus est, pedites et missilia spargunt, pluraque singuli, atque in immensum vibrant"). Przekaz Tacyta mówi o missilia stosowanych jako oszczepy. Analogię do owych missilia znaleźć można w mowie Germanika, opisanej przez Tacyta w Annales. Według słów Germanika, charakteryzującego wojowników germańskich, zaledwie pierwsza ich linia posiadała hasta, zaś reszta miała jedynie osmalone w ogniu lub krótkie missilia (Tac. Ann. II, 14: "pierwsza ich linia jest jeszcze wyposażona w hasta, reszta ma tylko osmalone w ogniu albo krótkie pociski"; "primam utcumque aciem hastatam, ceteris praeusta aut brevia tela"). Wydaje się, że missilia opisane w Germanii oraz tela w Annales są tym samym typem broni. Informacja o dominacji ilościowej takiej broni nie odpowiadała zapewne rzeczywistości, lecz podyktowana była propagandowym charakterem wypowiedzi Germanika (jego słowa skierowane były do legionistów rzymskich i poprzedzały walkę; zadaniem przemowy było ukazanie słabości Germanów i tym samym zachęcenie legionistów do walki).[13] Istotna może być wzmianka o niewielkiej długości tej broni. Niewykluczone jednak, że również i ta informacja była wynikiem nadinterpretacji poczynionej przez Germanika (czy też Tacyta) i w rzeczywistości chodziło o krótsze egzemplarze broni typu framea, albo inną, bardzo krótką broń drzewcową.
Zdając sobie sprawę z ograniczeń w zastosowaniu Germanii jako źródła wiedzy o Barbaricum środkowoeuropejskim (chodzi przede wszystkim o datowanie informacji Tacyta na I w. po Chr. i ich jedynie komparatystyczny charakter w odniesieniu do terenów objętych przez kulturę przeworską - cf. Kolendo 1998: 58, 61) można ostrożnie uznać, że stosowana tak do walki wręcz jak i do rzucania czy walki konnej framea odpowiada opisanej wyżej broni o dwojakim zastosowaniu. Warty podkreślenia jest przy tym fakt, że słowa Tacyta o uniwersalnym charakterze germańskiej framea odnoszą się do I. w po Chr., co odpowiada fazom: B1 i częściowo B2a (Kolendo 1998: 58) i potwierdza obserwacje dokonane na podstawie materiału zabytkowego z kultury przeworskiej.
Źródła antyczne przynoszą jeszcze jeden problem interpretacyjny, dotyczący germańskiej broni drzewcowej. Temat ten podjął W. Adler (1993: 241-245). który przytacza m. in. opisy germańskiej broni drzewcowej znacznych rozmiarów (praelongae hastae,[14] hastae ingentes,[15] enormes hastae[16]) przypisując tym wzmiankom duże znaczenie: jego zdaniem, w oczach Rzymian, znacząca część wojowników germańskich posiadała dużą broń drzewcową. Miałoby to dotyczyć wojowników pieszych, jak wskazuje fragment opisujący walkę i uzbrojenie pieszych wojowników, zaczerpnięty z Annales (Tac. Ann. II, 21: "albowiem ogromna masa ludzi na ciasnej przestrzeni nie mogła zbyt długich włóczni naprzód wyciągnąć ani cofnąć"[17]; "cum ingens multitudo artis locis praeolongas hastas non protenderet, non colligeret..."). Opis ten trudno jednak uznać za obiektywny, służy bowiem przedstawieniu użyteczności broni rzymskiej (krótkich mieczy) na tle nieporęczności germańskiej broni drzewcowej podczas walki w tłoku. W podobnym kontekście występuje przytaczany przez W. Adlera opis germańskiej włóczni w propagandowej mowie Germanika (Tac. Ann. II, 14: " (...) albowiem ani ogromne tarcze barbarzyńskie ani ogromne hasta nie są tak poręczne wśród pni i krzewów z ziemi wyrosłych, jak rzymskie pila, gladii i przylegające do ciał zbroje"; "nec enim immensa barbarorum scuta, enormis hastas inter truncos arborum et enata humo virgulta perinde haberi quam pila et gladios et haerentia corpori tegmina"). Kolejne cytowane przez W. Adlera przykłady dotyczą Batawów (Tac. Hist. V, 18) lub Cherusków (Tacitus, Ann. 1, 65), a zatem plemion germańskich pozostających pod znaczącym wpływem rzymskim i tym samym dalekich od realiów większości plemion położonych dalej na wschód. Opisy te dotyczą zresztą porażek militarnych wojsk rzymskich; Germanie są przedstawieni jako osobnicy obdarzeni olbrzymim wzrostem, zaś znaczne rozmiary broni drzewcowej Germanów miały zapewne podkreślać ten fakt. W powyższej sytuacji większą wagę wydają się posiadać słowa Tacyta, charakteryzujące ogół Germanów - Tac. Germ. 6, 1: "Żelazo nie występuje w dużych ilościach, jak to można stwierdzić na podstawie ich pocisków i broni. Nieliczni posługują się mieczami albo większą bronią drzewcową"; "Ne ferrum quidem superest, sicut ex genere telorum colligitur, rari gladiis aut maioribus lanceis utuntur". Z uwagi na kontekst przedstawienia powyższych informacji można interpretować określenie "większa broń drzewcowa" jako odpowiednik broni o rozbudowanych częściach metalowych (dużym grocie). Prawdopodobnie niedostatek żelaza na ziemiach germańskich traktować należy jako topos, ale opis uzbrojenia wydaje się odpowiadać rzeczywistemu stanowi wiedzy Tacyta, który starał się podporządkować znane sobie informacje owemu toposowi.
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[11] W niniejszej pracy dość często przeprowadzane są paralele między ludnością kultury przeworskiej a Germanami. Choć stanowi to pewne uproszczenie, jest jednak uprawnione: Lugiowie, którzy zamieszkiwali tereny wiązane dziś z kulturą przeworską (lub co najmniej znaczną częścią jej terytorium) zaliczeni mogą być bowiem do germańskich Swebów (Kolendo 1999: 227).
[12] Tłumaczenie większości tekstów łacińskich wykorzystanych w tym rozdziale odbywało się przy wydatnej pomocy prof. Jerzego Kolendo, któremu niniejszym bardzo serdecznie dziękuję.
[13] Słów tych nie można oczywiście potraktować jako stenogram wypowiedzi Germanika; wyrażają one jednak najprawdopodobniej powszechny pogląd Rzymian co sprawia, że informacje te mają dla nas dużą wartość.
[14] Tacitus, Annales 2, 21; Historia 5,18.
[15] Tacitus, Annales 1, 65 (W. Adler błędnie podaje: Tac. Ann. 1, 64).
[16] Tacitus, Annales 2, 14.
[17] Trad. S. Hammer [in:] Tacyt, Dzieła, trad. S. Hammer, vol. I, Warszawa 1957, p. 127.
|
|
|
 |
)
)
)
